Jak motywować uczniów w szkole? Klasyczna pedagogika najwięcej mówi o roli nauczyciela w procesie dydaktycznym. Że powinien być inspirujący, intrygujący, godny zaufania, że powinien mieć autorytet. Daje wzór nauczyciela idealnego. Jasne, to wszystko istotnie wpływa na poziom zainteresowania. Rola samomotywowania ucznia jest zwykle co najwyżej wzmiankowana. Cóż, trudno się tu dziwić. Uczeń to byt osobny, nie da się łatwo wpływać na jego wewnętrzne wybory, można je próbować opisać, stwierdzić: motywacja jest lub jej nie ma. Neurodydaktycy patrzą jednak na sprawę z zupełnie innej perspektywy: twierdzą, że tak naprawdę wystarczy przestać demotywować uczniów! Bo jak to się dzieje, że małe dzieci z radością eksplorują świat wokół siebie, tymczasem, gdy trafią do szkoły, cała pozytywnie nakierowana energia gdzieś znika?
Mechanizmy uczenia się
Ludzki umysł wyspecjalizował się w poznawaniu otaczającego go świata. Zaczynamy uczyć się jeszcze w łonie matki, po narodzinach ten proces nabiera tempa. Natura wyposażyła nas w niesłabnącą ciekawość. Każda nowa przydatna informacja, każdy krok naprzód w rozwijaniu kolejnej umiejętności, każda pochwała lub zainteresowanie ze strony innych uruchamiają w mózgu produkcję dopaminy, która uaktywnia ośrodek nagrody. Inaczej mówiąc, nauka sprawia nam radość.
Jak inne ssaki poznajemy świat wokół nas przez zabawę i uczymy się dostosować do otaczającego nas środowiska. Człowiek stał się w tej konkurencji mistrzem. Nauczył się żyć we wszystkich szerokościach geograficznych, podbił wszystkie ekosystemy. Zbadawszy Ziemię, rusza na podbój innych planet. Wciąż się czegoś uczy.
Spontaniczna nauka
Małe dziecko nie uczęszcza do szkoły na lekcje chodzenia czy mówienia w ojczystym języku. Ono obserwuje dorosłych i naśladuje ich. Jedyne, co mu potrzeba, to poczucie wsparcia i przyjazne środowisko. Nie prowadzi notatek, nie dostaje prac domowych, tylko próbuje, próbuje aż do skutku. Czasem trwa to krócej, czasem dłużej, ale w końcu osiąga zamierzony efekt. Motywuje je ciekawość poznawcza. Jeśli wstanę, pójdę do drugiego pokoju, gdy poznam język, dowiem się, czego ten drugi ode mnie chce. Radosne, nieskrępowane poznawanie świata trwa dopóki dziecko nie pójdzie do szkoły.
Szkolny rygor i zanik wewnętrznej motywacji
Szkoła nie dba o to, co interesuje małego człowieka. W planach na każdy rok zapisana jest lista celów, które musi on osiągnąć. Nauczyciel przygotowuje konspekt, w którym zaznacza, czego ma nauczyć na konkretnej lekcji i jak ma ona przebiegać. Miejsce na fascynacje i własne odkrycia? Gdzież tam! Trzeba jeszcze przygotować się do egzaminu.
Umieszczając dzieci w szkole pozbawiliśmy je motywacji wewnętrznej. Już nie mogą uczyć się tego, co je pasjonuje. Dlatego w miejsce amputowanej ciekawości trzeba było przygotować protezę. Motywacja zewnętrzna zastępuje uczniom naturalny pęd do wiedzy. Przygotowujemy testy, stawiamy oceny, zachęcamy do rywalizacji. Obiecujemy nagrody, karierę awans. Nauka posuwa się naprzód. Niestety nie widzimy, że motywacja, jaką w ten sposób się rozbudza, to już nie jest motywacja do rozwijania się. My motywujemy do zdobycia wyższej lokaty, do zaliczenia roku, dostania się na studia. Ocena, nie wiedza, staje się celem. Dlatego aby osiągnąć zamierzony efekt, uczniowie stosują cały szereg wybiegów: spisują, ściągają, symulują pracę. A po wszystkim zapominają, czego się nauczyli. Wiedza była tylko środkiem do sukcesu, nie sukcesem samym w sobie. Teraz jest już zbędna. Znamy to: strategia trzy razy zet.
Motywacja zewnętrzna to motywacja oparta między innymi na stresie. Manfred Spitzer – neurobiolog – twierdzi wbrew powszechnym opiniom, że stres nawet w małych dawkach nie sprzyja nauczaniu. Stres blokuje działanie mózgu, sprawia, że uczenie staje się trudniejsze, a efekty bardziej krótkotrwałe. Strach przed porażką staje się realną przeszkodą. Dla porównania, wyobraźmy sobie roczne dziecko, które zrażone całą serią porażek rezygnuje z próby pokonania kilku kroków. Przecież to się nie zdarza! upadek nie oznacza, jak w szkolnej rzeczywistości, że maluch zostanie za swoją porażkę napiętnowany.
Drugi człowiek – mój wielki Motywator
Uczymy się wśród ludzi i wobec ludzi. Jeśli coś może być pozytywną motywacją zewnętrzną do nauki, to będzie to drugi człowiek. Gdy widzimy zainteresowanie innych, pochwałę czy przyzwalający gest, nasz mózg zalewany jest kolejną porcją dopaminy. Na tym właśnie opiera się „metoda babci” Sugaty Mitry. Drugi człowiek, choćby nic nie rozumiał z tego, co robisz, gdy zacznie się dopytywać: co to? po co? jak to? co dalej? – potrafi wyzwolić w tobie ukryte pokłady energii. Tak właśnie hinduski edukator motywował dzieci ze slumsów, które bez pomocy profesjonalnego nauczyciela zgłębiały sekrety genetyki. Wystarczyło postawić obok dorosłego, który wykazując zainteresowanie, zachęcał je do dalszych odkryć.
Gdy jest chęć, nie ma zadań zbyt trudnych
Może jednak nauka na wyższym poziomie jest już zbyt skomplikowana, aby pozwolić dzieciom samodzielnie się kształcić? Tak? Czy nauka motoryki korzystania z pięciuset mięśni, jakie ma człowiek, jest prosta? Czy wszystkie deklinacje i koniugacje w języku polskim to bułka z masłem? A jednak uczymy się w pierwszych latach życia chodzić i mówić. Z czasem zapomnieliśmy, ile włożyliśmy w to wysiłku i ile frajdy nam to przyniosło. Pisanie, czytanie to co innego? W szkołach demokratycznych nie ma żadnych obowiązkowych lekcji, w tym kursów pisania i czytania. Czy z tych szkół wychodzą analfabeci? Otóż nie. Wychowankowie takich szkół jak Summerhill zdobywają te umiejętności mimochodem, obserwując innych, dopytując się, samodzielnie próbując. Nadchodzi moment, gdy czują, że jest im to niezbędne do właściwego funkcjonowania w społeczności, że chcą wiedzieć co jest napisane na tablicy ogłoszeń lub nad obrazkiem w książce i jak małe dzieci, które same postanawiają nauczyć się trudnej sztuki chodzenia, odkrywają niezbędne reguły.
Szkoła nie uwzględnia prawdziwych potrzeb dziecka. Nudzi je, często frustruje. Cóż w tym dziwnego, kiedy czasem samym nauczycielom ciężko odnaleźć sens w tym, co narzuca im program nauczania. Zdają sobie sprawę, że zaraz po egzaminie cała wtłoczona z takim wysiłkiem wiedza wyparuje, że wiele z przekazywanych rzeczy nigdy nie będzie przez uczniów wykorzystane. Tak działa nasz, oparty na pruskim fundamencie, system szkolny: blokuje naturalne zachowania i w efekcie demotywuje kolejne pokolenia uczniów.
-------------------------------------------------------
Inspiracją dla tego wpisu były przede wszystkim książki Marzeny Żylińskiej "Neurodydaktyka" oraz Manfreda Spitzera Jak uczy się mózg".
--------------------------------------------------------Inspiracją dla tego wpisu były przede wszystkim książki Marzeny Żylińskiej "Neurodydaktyka" oraz Manfreda Spitzera Jak uczy się mózg".
